Κυριακή 3 Οκτωβρίου 2021

Φανάρι Διογένους ή Μνημείο Λυσικράτους



       Η οδός των Τριπόδων 

Ένας από τους κυριότερους  και φαρδύτερους δρόμους, με πλάτος έξι μέτρα, της αρχαίας Αθήνας, και ο πιο σύντομος για να πάει κάποιος από το θέατρο του Διονύσου έως την Αρχαία Αγορά. Η πολυσύχναστη «Οδός Τριπόδων», εδώ που ο Περικλής πρωτοσυνάντησε την Φρύνη (γνωστή εταίρα της εποχής). 

Η οδός πήρε το όνομά της από τα δεκάδες μικρά κτίσματα που υπήρχαν εκτεθειμένα κατά μήκος και εκατέρωθέν της και έφεραν επάνω τους χάλκινους τρίποδες-έπαθλα* χορηγών (χρηματοδοτών-παραγωγών) νικηφόρων θεατρικών και μουσικών αγώνων. 



«Έστι δε οδός από του πρυτανείου καλουμένη Τρίποδες∙ αφ’ ου καλούσι το χωρίον, ναοί όσον ες τούτο μεγάλοι και σφισιν εφεστήκασι τρίποδες, χαλκοί»,  αναφέρει ο Παυσανίας στο «Ελλάδος Περιήγησις».

Την μεγαλύτερη πυκνότητα σε χορηγικά μνημεία φαίνεται πως είχε κατά τον 4ο αι. π.Χ. το κομμάτι του δρόμου στις ανατολικές υπώρειες του λόφου της Ακροπόλεως, όπως αποδεικνύεται από τα ανασκαφέντα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα που ορίζουν τα κράσπεδά του.

Σύμφωνα μάλιστα με τον αρχιτέκτονα Καζαμιάκη, ο οποίος διαμόρφωσε τον αρχαιολογικό χώρο, η μεγάλη αρχαιολογική αξία του δρόμου οφείλεται στο ότι ο δρόμος αυτός ήταν ένας δρόμος, όχι για να εξυπηρετεί απλές κυκλοφοριακές ανάγκες αλλά ακριβώς ένας ο δρόμος για να εξυπηρετεί τις ανάγκες για το Θέατρο και γενικότερα για τις Καλές Τέχνες.

Τοπογραφικό σχέδιο της Αγοράς και των περιχώρων της. Βορείως του
Περιπάτου και σε επίπεδο χαμηλότερο από αυτόν διαγράφεται η
πορεία της Οδού Τριπόδων, που εκτεινόταν από το τέμενος του
  Διονύσου Ελευθερέως έως το Πρυτανείον της Αγοράς.

Ο δρόμος ξεκινούσε από την είσοδο του τεμένους του Διονύσου, πήγαινε περιφερειακά προς ανατολάς και, αφού παρέκαμπτε την ανατολική πλευρά της Ακροπόλεως, διέτρεχε το βόρειο τμήμα του ιερού βράχου οδηγώντας στα βορειοδυτικά του, ίσως στο σημείο που η Οδός Παναθηναίων γινόταν ιδιαίτερα ανηφορική, προς την κατεύθυνση του Πρυτανείου της Αγοράς, όπου σύμφωνα με τον Παυσανία βρισκόταν η αφετηρία της.
Οι θεατρικές και μουσικο-χορευτικές παραστάσεις που διεξάγονταν στο Θέατρο του Διονύσου λάμβαναν την μορφή διαγωνισμών, οι νικητές των οποίων σταδιακά γέμισαν τον χώρο του Διονυσιακού ιερού με ποικίλα αναθήματα-αφιερώματα εις ανάμνηση των επιτυχιών τους.

Στις μέρες μας σώζονται μόνο δύο τέτοια μνημεία κατά μήκος της Οδού Τριπόδων, το ένα εκ των οποίων διατηρείται σε αρκετά καλή κατάσταση στο δυτικό όριο της οδού. 
Πρόκειται για το Χορηγικό Μνημείο του Λυσικράτους, το οποίο ανεγέρθη με αφορμή τη νίκη του (κατάκτηση του πρώτου βραβείου) σε αγώνα διθυράμβων το έτος 335/4 π.Χ., όπως μας πληροφορεί η αφιερωματική επιγραφή που είναι χαραγμένη στην εμπρόσθια πλευρά. 

Αθήνα 1900. Το μνημείο του Λυσικράτη*.

Φωτογραφία από: «Η Αθήνα μέσα στο χρόνο»... 


Αποτελείται από μικρών διαστάσεων κυλινδρικό κιονοστήριχτο θολωτό οικοδόμημα κορινθιακού ρυθμού, που εδράζεται σε ψηλό τετράγωνο βάθρο (μήκους 3 μ. και ύψους 4 μ.). Οι κίονες, κατασκευασμένοι από πεντελικό μάρμαρο, συνιστούν την πρωιμότερη χρήση κορινθιακού ρυθμού στο εξωτερικό ενός κτίσματος· τα μεταξύ τους διάκενα, που αρχικά σχεδιάσθηκαν ώστε να παραμείνουν ανοιχτά με σκοπό την έκθεση κάποιου αγάλματος στο κέντρο, σύντομα καλύφθηκαν με καμπυλωτές πλάκες από υμήττειο μάρμαρο, προφανώς διότι το μεγάλο βάρος της υπερκείμενης κωνικής στέγης απειλούσε την στατικότητα του κτιρίου. 

Ο θριγκός (ανωδομή) του μνημείου διαρθρώνεται σε ιωνικό επιστύλιο και ανάγλυφη ζωφόρο με παραστάσεις παρμένες από τον διονυσιακό μύθο (ο Διόνυσος, με την βοήθεια των Σατύρων, τιμωρεί τους πειρατές που τον είχαν αιχμαλωτίσει μεταμορφώνοντάς τους σε δελφίνια). 
Την μονολιθική φολιδωτή στέγη επιστέφει τρίπλευρο κιονόκρανο διακοσμημένο με έλικες, επί του οποίου ήταν τοποθετημένος ο χορηγικός τρίποδας που κέρδισε ο Λυσικράτης. Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας (1669) το μνημείο περιήλθε στην κατοχή (δικαιοδοσία) της μονής των Καπουτσίνων, στην οποία ενσωματώθηκε, ενώ στα 1845 και 1892 δέχθηκε επισκευές από τους Γάλλους.

Ήθελε να το κλέψει ο Έλγιν. Σώθηκε από τα χέρια του Έλγιν χάρη στον τότε ηγούμενο των μοναχών, που δεν ενέδωσε στις πιέσεις και τις οικονομικές προφορές του.

Μετά την ελληνική επανάσταση του 1821, κατά τη διάρκεια της οποίας η μονή των Καπουτσίνων κάηκε, το μνημείο παρέμεινε στην ιδιοκτησία της γαλλικής κυβέρνησης, μέχρι που ανταλλάχτηκε με ένα οικόπεδο στην οδό Διδότου (όπου η Γαλλική σχολή) και έκτοτε ανήκει στο ελληνικό δημόσιο.

Η οδός Τριπόδων, που στην αρχαιότητα λόγω της σύνδεσής της με το θέατρο και τις Τέχνες, ήταν εκτός των άλλων και ένας πανέμορφα στολισμένος δρόμος, έχει πολλές αναφορές και στη νεότερη ιστορία.

Ο λόρδος Βύρων που φιλοξενήθηκε στη μονή των Καπουτσίνων της οδού Τριπόδων αναφέρει σε επιστολή του για την ομορφιά του τοπίου: 

«Μπροστά μου έχω τον Υμηττό, πίσω μου την Ακρόπολη, δεξιά μου το ναό του Δία, μπροστά το Στάδιο, αριστερά μου την πόλη.  Ε, κύριε αυτό θα πει γραφικότητα.
Δεν υπάρχει κύριε τίποτα παρόμοιο στη Λόντρα, όχι, ούτε καν η κατοικία του Λόρδου Δημάρχου». 

Την οδό Τριπόδων, έχουν διασχίσει κατά καιρούς όλες οι πνευματικές και καλλιτεχνικές φυσιογνωμίες, που έμεναν ή σύχναζαν στην Πλάκα, όπως ο Δροσίνης, ο Παλαμάς, ο Παπαδιαμάντης, η Μερκούρη, ο Χορν και πολλοί άλλοι. 

Μικρή λεπτομέρεια: Αναφέρεται στο βιβλίο με τα ελληνικά ρεκόρ Γκίνες, ως ο μακροβιότερος δρόμος της πόλης που έχει διατηρήσει την ίδια ονομασία για 25 σχεδόν αιώνες.
____________________________________________________________ 

Σημειώσεις:

* 1η φωτό της ανάρτησης: Το 1669 το μνημείο αγοράζεται από μοναχούς Καπουτσίνους, που ιδρύουν τη μονή τους ακριβώς δίπλα και το περίφημο Μνημείο του Λυσικράτους ενσωματώνεται στην Μονή των Καπουτσίνων, στη φωτογραφία η οδός Τριπόδων και η μονή βέβαια το 1758. 

* Οι τρίποδες ήταν έπαθλα των χορηγών των θεατρικών αγώνων που συχνά αφιερώνονταν στον θεό Απόλλωνα. Γι΄ αυτό τα μνημεία ονομάστηκαν χορηγικά και τοποθετούνταν στο δρόμο που ήταν έξω από το θέατρο. Το όνομα του χορηγού – νικητή αναφέρεται σε επιγραφή που βρίσκεται στο επιστύλιο του κυλινδρικού κτίσματος. Ο τρίποδας- βραβείο ήταν στηριγμένος στην άκανθο, πάνω στη στέγη. 

Οι τρίποδες ήταν τοποθετημένοι πάνω σε βάσεις, που τον 5ο αιώνα ήταν απλές, ενώ τον 4ο πήραν τη μορφή μικρού ναού.Τα περισσότερα μνημεία της οδού Τριπόδων καταστράφηκαν με το πέρασμα του χρόνου.

Το μνημείο του Λυσικράτη που κατασκευάστηκε το 334 π.Χ, είναι το καλύτερα διατηρημένο μέχρι σήμερα.

Σημ. αποστολέα: 1) Εμείς το λέγαμε: Το Φανάρι του Διογένους… 

2) Σώζονται σήμερα και είναι ορατά τα κατάλοιπα τετράγωνων βάσεων και άλλων χορηγικών μνημείων κατά μήκος της οδού Σέλεϋ (πριν από την Τριπόδων). 

3) Αρχικά το μνημείο περιβαλλόταν μόνο από τους κορινθιακούς κίονες και στο εσωτερικό του υπήρχε άγαλμα του Διονύσου. Οι καμπύλες πλάκες από υμήττειο μάρμαρο στα ενδιάμεσα των κιόνων στην περιφέρειά του τοποθετήθηκαν πολύ αργότερα για να ενισχύσουν τη στατική του. ν.μ. 

Το ''Μνημείο του Λυσικράτους'' στον κόσμο



Σκωτία

Εδιμβούργο: 
Η επονομαζόμενη Αθήνα του Βορρά, και μέσα στην προσπάθεια αυτή έφτιαξαν και μιά [μάλλον θλιβερή!] απομίμηση του Παρθενώνα στην κορυφή του λόφου του Κάρλτον Χιλλ, και ένα μάλλον ευπρεπέστερο αντίγραφο του μνημείου του Λυσικράτη.






Το όμορφο αυστραλιανό αντίγραφο στολίζει τον πανέμορφο
Βοτανικό κήπο του Σίδνεϊ εδώ και εβδομήντα χρόνια.
Αυστραλία

Σίδνεϊ, Βασιλικός Βοτανικός

Κήπος:  Κάτω από τα πλούσια δέντρα, θα αντικρίσει κανείς, ξαφνιασμένος, ανάμεσα στα ανθισμένα παρτέρια κοντά στη θάλασσα, ένα από τα στολίδια της πρωτεύουσας της Ελλάδας, το αγαπημένο «Φανάρι του Διογένη», όπως αποκαλούσαν αρκετοί παλαιότεροι, το χορηγικό μνημείο του Λυσικράτη.

Η ιστορία: Ο sir John Young, προτελευταίος, πριν από τον Γλάδστωνα, Εγγλέζος ύπατος αρμοστής των Ιονίων Νήσων, έφυγε από την Κέρκυρα το 1869, και το 1870 ήλθε στο Σίδνεϊ ως κυβερνήτης της Νέας Νοτίου Ουαλίας.  Ήταν λάτρης της αρχαιότητας κι είχε μαζί του την τετράτομη μελέτη του 1762 των James Stuart και Nicholas Revett «The Antiquities of Athens». O Young και ο πρωθυπουργός της Νέας Νότιας Ουαλίας, sir James Martin, έγιναν φίλοι –και τα βιβλία του Young χρησιμοποιήθηκαν από τον μάστορα του Martin στη δημιουργία της κόπιας του Μνημείου του Λυσικράτη στον κήπο του. Το 1943, ο κήπος του Martin έγινε πολεμικό ναυπηγείο. Το μνημείο, όμως, διασώθηκε και μεταφέρθηκε στον Βοτανικό Κήπο από τον τότε φιλέλληνα υπουργό Παιδείας, Clive Evatt.______________________________


Με πληροφορίες από: 
”Αρχαιολογία της πόλης των Αθηνών”, 
http://willingtobegreek.wordpress.com
http://culture.thessaloniki-portal.gr/
www.mixanitouxronou.gr

ΕΛΕΓΧΟΣ

1 σχόλιο:

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.