Προοίμιον

 

    Έκδούς πρό τριῶν τών τήν πρώτην συλλογήν τῶν Λυρικῶν μου ποιήσεων ὑπό τήν ἐπωνυμίαν "Φαντασία και Καρδία" ὑπεσχέθην νά δημοσιεύσω λίαν προσεχώς καί τάς τότε μή δημοσιευθείσας πολιτικάς μου καί άλλας ποιήσεις. Τά κατόπιν επελθόντα σπουδαία πολιτικά συμβάτα καί ιδίως ή εκσφενδόνισίς μου εἰς τόπους όλως ἀπροσφόρους πρός ἐκπλήρωσιν τοιούτων ὑποσχέσεων ἐπήνεγκον τήν μέχρι σήμερον βραδύτητα, ἥτις ἐαν εἰσετι παρετείνετο οὐδείς πιστεύω ἤθελε δυσανασχετήσει. Τό κοινόν ἀπηύδησεν ἀναγινώσκων ποιήσεις καί δια τοῦτο ὡς ἐπί το πλεῖστον ὑποδέχεται αὐτάς μετ' ἀδιαφορίας, ἐκτός ἄν προετοιμασθῆ παρά τῶν ἐπιτηδείων διά τῶν μέσων τά ὁποία μόνον ἐκείνοι γνωρίζουσιν.

   Δυστυχῶς ἡμείς ἀμοιροῦμεν ὁλοτελὼς τούτων καί ἑπομένως ἐκ τῶν προτέρων εἴμεθα βέβαιοι ὅτι ψυχρότης καί ἀδιαφορία θέλει ἀνταμείψει στίχους ἐξ ὧν σύν τοῖς ἄλλοις ἐλλείπει και ἕτερον σπουδαιότατον συστατικόν, ἡ παραδοξολογία, ἡ μέχρι γελοίου ὑπερβολή, ὁ ὄγκος τῆς φράσεως, ἡ ἐπιτήδευσις τοῦ πάθους, τά αἰνιγματῶδες, τό κενόν καί τά παραπλήσια, δι' ὧν κατορθοῦται εἷδός τι ὀπτικής ἀπάτης καί ο δισκίνητος καί μάτην τανύων τάς πτέρυγάς του στρουθοκάμηλος φαίνεται αἰθεροβάμων Πήγασος καί αἰ παρά τήν Πλάκαν ὑπώρειαι τῆς ακροπόλεως, ἔνθα διαιτῶνται τά ἄκακα τοῦ Θεοῦ ζῶα, μεταβάλλονται εἰς ὑπωρείας τοῦ Παρνασσοῦ καί τα βορβορώδη τοῦ Ἰλισσοῦ τέλματα εἰς Κασταλίας, Ἰπποκρήνας καί ἄλλας θείας ἐμπνευστικάς πηγάς πρός δόξαν τῆς νέας Ἑλλάδος. 

   Ἧσο εὐτυχής, Ὁράτιε, ζήσας ἐν ἑτἐρᾳ ἐποχῆ καί ἐτέρῳ λαῷ. Ἄν ἡ τύχη σ' ἔρριπτε μεταξύ ἡμῶν ἀμφιβάλλω ἄν οἱ κριταί (δέν ἐννοώ τούς σοφούς τοὔ ἡμετέρου Πανεπιστημίου, προβάντας μέχρι τοῦ σημείου να βραβεύσωσιν ἄμουσα πολλάκις καί ἐκτρωματικά ἀποκυήματα, ἀλλά τούς αὐτοχειροτονηθέντας, οἵτινες ἔχουσι πῆχυν, ὅν ἐσχημάτισεν ἡ ἰδιόῤῤυθμος αὐτῶν φιλοκαλία, ἀμφιβάλλω ἄν θά σοί ἤνοιγον τήν θύραν τοῦ Πανθέου τοῦ θαυμασμοῦ των∙ διότι ἦσο φρόνιμος ἄνθρωπος καί δέν κατέπληξες τόν κόσμον μέ τέρατα καί σημεία, οὑδέ ὡς Ἡρακλής μετήνεγκες τόν Κέρβερον ἐπί τῶν ὤμων σου ἐκ τοῦ ᾊδου εἰς τήν γῆν. Λέγων ταῦτα οὐδόλως ἔχω τήν ἀπαίτησιν νά ἀντιμετρηθῶ πρός σέ τόν ὑπερτατον λυρικόν τῶν Λατίνων, οὗ τήν ἀξίαν ἤ κατ' ἐπίγνωσιν ἤ κατά φήμην αἰῶνες καί ἔθνη ὑπερεκθειάζουσιν, ἀλλ' ἵνα ἀποδείξω ἐν ποίᾳ ἐποχή ζώμεν καί εἰς τί ἐνασμενίζεται ἡ καλαισθησία τῶν νεωτέρων Ἑλλήνων.

   Ἐν τούτοις δέν δύναμαι νά μή ὁμολογήσω ὅτι ἐκ τῶν πολιτικῶν μου ποιήσεων ὀλίγαι δύνανται νά ἑλκύωσι τήν προσοχήν τοῦ ἀναγνώστου καί τοῦτο ἴσως διότι πολλάκις ἐκ τῆς συγχρόνου ἱστορίας ἀρυόμενος τάς ἐμπνεύσεις μου μεταβάλλομαι ἀνεπαισθήτως εἰς ιστορικόν καί ἀπό τῶν κορυφῶν τοῦ Ἑλικῶνος καταπίπτω δίκην Ἰκάρου εἰς πέλαγος ἀπεραντολογιῶν, ἅς ἀποτροπιάζεται ἡ θεά τῆς ποιήσεως, ἥν τέρπουσι μᾶλλον τά μυθικά τῆς φαντασίας πλάσματα ἤ τά σοβαρά τῆς πολιτικής φληναφήματα. Τινές ἐξ αυτῶν δέν θά ἦσαν ἴσως κακά πατριωτικά ἄρθρα ἐφημερίδος. Καί ἄν ὡς τοιαῦτα ἀναγνωσθῶσι δέν θά δυσαρεστηθώ. Κατέταξα δ' αὐτάς χρονολογικῶς. Ἐν αὐτοίς ἀναφέρονται τά σπουδαιότερα πολιτικά συμβάντα δύο δεκαετηρίδων (1859-1879). Ἡ ἔμμετρος ἱστορία τοῦ Μωρέως ἐβοήθησε τἠν ἐθνικήν ἡμών ἱστορίαν. Θα συντελέσωσί ποτε τοὐλάχιστον προς τοῦτο τά ταπεινά μου στιχάρια ;

   Τά ὑπό τόν τίτλον Διάφορα, εἰς ἅ ἐπίσης ἐτήρησα μέχρι τινός χρονολογικήν τάξιν, ἐπρόκειτο ν' ἀποτελέσωσιν ἕτερον τόμον. Ἀλλ' ἵνα κενώσω ἐντελῶς ἐκ πάσης ὕλης τό ποιητικόν μου χαρτοφυλάκιον, εἰς ὅ δυστυχῶς ἔμειναν ὀλίγα εἰσέτι φύλλα, συνήνωσα καί ταύτα ἐν τῷ παρόντι τόμῳ καί οὕτως ἤδη πάντα τά ἐκ τῆς εὐλογημένης πυρκαϊᾶς περισωθέντα ποιητικά μου έργα εὑρίσκονται εἰς χείρας τοῦ κοινοῦ, οὗ περιμένω τήν ἐπ' αὐτῶν ἑτυμηγορίαν, ἥτις οἱαδήποτε καί ἄν ᾖ θά μοί εἶναι λίαν εὐπρόσδεκτος, καθόσον ὤν προκατειλημμένος κατά τῆς ἀποφάσεώς του οὐδέν ἄλλο περιμένω ἤ τήν καταδίκην αὐτῶν εἰς λήθην καί ἀδιαφορίαν. Ἆραγε οἰ μεταγενέστεροι, ἄν εὐτυχήση νά περισωθῆ ἀντίτυπόν τι μέχρις αὐτῶν, θά κρίνωσι κατά τόν αὐτόν τρόπον;  Μόνος ὁ Κύριος γνωρίζει.  Ὁ περίφημος λυρικός τῆς Ἰταλίας Πετράρχης ἐστέφθη ἐν Καπιτωλίῳ μετά μεγάλης πομπῆς καί παρατάξεως δι' ἐπικόν τι ποίημα εἰς Λατινικήν συντεταγμένον γλῶσσαν ὀνόματι Ἀφρική.  Οὐδέ κἄν προσοχῆς ἐκρίθησαν ἄξια τά σονέτα του, τά μανδριγάλια του, τά καντζόνια καί αἱ μπαλάδες του καί ὅμως πρίν εἰσέτι ὁ μακαρίτης προφθάσῃ ν' αποθάνῃ ἀπέθανεν ἡ Ἀφρική του καί μόνον ἔζησαν καί ζῶσι καί θά ζήσωσιν ὅσῳ ὑπάρχει ὁ κόσμος καί αἴσθησις τοῦ καλοῦ τά ἀνάξια ἐκείνα λόγου ποιήματά του και δι' δι' αὐτῶν κατέλαβε τήν πρώτην ἐν τῷ Ἰταλικῷ Παρνασσῷ ἕδραν. Τοῦτο ἀποδεικνύει ὅτι δέν πρέπει τις νά λαμβάνῃ ὡς ἀμετάκλητον τήν κρίσιν τῶν συγχρόνων οἱαδήποτε καί ἄν ᾖ αὕτη.

   Ὄμοιόν τι συνέβη καί εἰς τόν Σαικσπήρον καί είς αὐτόν τόν σύγχρονον σχεδόν ἡμών Λαμαρτῖνον.  Ὡς διηγεῖται ὁ ἴδιος, αἱ πρῶται αὐτοῦ ποιητικαί Μελέται, αἵτινες εἰσί τό ἐξοχώτερον προϊόν τῆς Μούσης του, ὑποβληθείσαι εἰς τήν κρίσιν σπουδαίων ἀνδρῶν δέν ἐξετιμήθησαν δεόντως, ὁ δέ πατήρ Διδότος, ὅστις καί ὡς σπουδαίος φιλόλογος καί ποιητής ἐθεωρεῖτο τῷ ἐπιδαψίλευσε πατρικάς συμβουλάς, ἅς ἄν ὁ Λαμαρτίνος παρεδέχετο καί ἠκολούθει ὁ Γαλλικός Παρνασσός θά ἐστερείτο τῶν λαμπροτέρων κοσμημάτων του. Ἴνα ἱκανοποιήσωμεν τήν περιέργειαν τῶν ἡμετέρων άναγνωστῶν, ἄν ὑπάρχωσι τοιοῦτοι, παραθέτομεν ὀλίγας λέξεις ἐκ τῶν ρπός τόν Λμαρτῖνον παρατηρήσεων τοῦ Διδότου, ἀπαξιώσαντος ν' αναλάβῃ τήν ἔκδοσιν τῶν Μελετῶν του∙ «Ἀνάγνωτε τούς ἡμετέρους διδασκάλους Δελίλ, Παρνύ, Michaud, Raynouard, τον Λουκᾶν Λανσιβάλ και Fontanes. Ἰδού οἱ προσφιλεῖς τῷ κοινῷ ποιηταί. Φροντίσατε νά ἐξομοιωθῆτε πρός ἔνα ἐξ αὐτῶν ἐάν ἐπιθυμῆτε νά σᾶς ἀναγνωρίσωσι καί σᾶς ἀναγνώσωσι. Κακῶς θά σᾶς ἐσυμβούλευον ἐάν ἤθελον σᾶς προτρέψει νά δημοσιεύσητε τήν συλλογήν ταύτην (!) καί ἤθελον προσεν΄λεγκει κακήν ὑμῖν ὐπηρεσίαν ἐάν ἐδημοσίευον αὐτήν ἰδίοις ἀναλώμασιν.» Καί ὅμως οἵ ποιηταί εἰς οὕς ὁ Διδότος παρέπεμπε τόν Λαμαρτῖνον δεν ἥσαν ἄξιοι οὑδέ τόν ἱμάντα νά λύσωσι τῶν ὑποδημάτων τοῦ ἀθανάτου ποιητοῦ τῶν ποιητικῶν Μελετῶν.

   Γράφων ταῦτα δέν θέλω νά ὑπαινιχθῶ σύγκρισίν τινα μεταξύ τῶν κολοσσῶν ἐκείνων καί τῆς ποιητικῆς μηδαμινότητός μου, ἀλλ' ἵνα εἴπω ὅτι ἡ τῶν συγχρόνων κρίσις εὐμενής ἤ αὐστηρά δέν πρέπει οὔτε λίαν νά εὐελπίζῃ, οὔτε ν' ἀπελπίζῃ καί ὄτι πολλάκις τό κοινόν ἠπατήθη καί ἀνευφήμησεν ὡς ἀληθείς ἡλ΄'ιους τοῦ ποιητικοῦ στερεώματος παρατόλμους αἰθεροπλάγκτους Φαέθοντας. 

   Ὡς εἴπομεν ἀνωτέρω ἡ νέα αὕτη συλλογή περιέχει ὅσα ὑπελείφθησαν ἐκ τῆς πρώτης καί τινα κατόπιν ποιηθέντα ἐν τοῖς τόποις τῆς ἡμετέρας ἐξορίας, εἰς οὕς μᾶς ἐξεσφενδόνισεν ἡ ἀσυνειδησία ἀνδρῶν, οἵτινες πρός οὐδέν λογίζονται τήν καταστροφήν καί ὑπηρεσίας καί δημοσίων λειτουργῶν ἀρχαίων, τιμίων καί το μέγιστον οἰκογενειαρχῶν, ὅταν οὗτοι δέν δένανται νά χρησιμεύσωσιν εἰς τά φίλαρχα αὐτῶν σχέδια διά ψήφων ἤ ἄλλων προς τοῦτο συντελούντων οἱωνδήποτε μέσων ἤ ὅταν τοὐλάχιστον ὑπέρ αὐτῶν δέν συνηγορῇ λόγος τις ἐξ ἐκείνων οὕς αἰδεῖταί τις νά ἐκστομίσῃ και ὅμως πάντες γινώσκουσι καί οἰκτείρουσι τήν ἡμετέραν ἀθλιότητα, ἥτις δέν ὑπόσχεται αἴσια εἰς τό δυστυχές ἔθνος ὅπερ δια τοσούτων αιμάτων καί θυσιῶν δημιουργηθέν ἐδικαιοῦτο νά προσδοκά ἄλλην διαγωγήν καί πλείονα πρός αὐτό σεβασμόν.  Ἀλλά φεῦ !  λόγοι βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ. Οὐδείς προσέχει εἰς τοιαύτας μωρολογίας. Ἡ ἐξουσία εἶναι τό μόνον ὄνειρον τῶν πολιτευομένων καί χάριν αὐτῆς πρό οὐδενός ὀπισθοδρομούσι θεμιτοῦ ἤ ἀθέμιτου. Διά τοῦτο ἄν ἐνἰοτε δεικνύομεν σημεῖά τινα ζωῆς εἶναι ἀπατηλά φαινόμενα, ἀποτελέσματα τέχνης, οὐδέν ὑποσχόμενα καί ταχέως ἐξαφανιζόμενα ὡς πάσα ἐκ γαλβανισμοῦ προεχομένη κίνησις. Εὐτύχημα διά τήν Ἑλλάδα ὅτι εὑρέθησαν ἄνδρες ἐν τῇ Δύσει οἵτινες ὑπεστήριξαν τά δικαιώματα αὐτῆς ἅτινα οὐδέποτε ἐσκέφθη νά διεκδικήσῃ εὑρεθείσα ὅλως ἀνέτοιμος εἰς περιστάσεις ἅς ἔπρεπε νά εἴμεθα μόνοι ἡμεῖς ἵνα μη προΐδωμεν καί περιμένωμεν.  Ἀλλ' ἇρά γε μετά τόσα πικρά μαθήματα θά σωφρονίσωμεν καί θα ἐργασθῶμεν μετ' ἁγνοῦ πατριωτισμοῦ καί αὐταπαρνήσεως ὑπέρ τῶν μεγάλων καί ἀληθῶν συμφερόντων τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ἅτινα δυστυχῶς πανταχόθεν ἐπιβουλευόμενα ἀπαιτοῦσιν ἔκτακτον ἐνέργειαν καί νοημοσύνην ;  Ἀμφιβάλλω, διότι εἰς οὐδένα ἐκ τῶν ἡμετέρων πολιτικῶν διακρίνω τήν εὐγενῆ πρόθεσιν νά ἐργασθῇ ἀσχέτως πρός τά ἀτομικά αὐτοῦ συμφέροντα, ἅτινα μόνα λαμβάνει γνώμονα τῶν σκέψεων καί πράξεων του. Ἐν τούτοις δέν απελπίζομαι. Ἠ θεία Πρόνοια ἥτις διετήρησεν ἐπί τοσούτους αἰῶνας τό Ἑλληνικόν ἔθνος δέν θά τό ἐγκαταλείψη εἰς ἐποχήν αθ' ἥν ἡ Ἀνατολή ἔχει ὑπέρ ποτε ἀνάγκην αὐτοῦ ἵνα ἐξέλθῃ τοῦ βαθυτάτου σκότους τῆς ἀμαθείας καί ἀθλιότητος ἐντός τοῦ  ὁποίου χάρις εἰς τήν μακροθυμίαν τοῦ χριστιανικοῦ κόσμου ἀπό τοσούτων αἰώνων σήπτεται.

   Καί ἐν τῇ συλλογῇ ταύτη διετηρήσαμεν τόν αὐτόν τίτλον τῆς προλαβούσης, ἧς ἀποτελεῖ τό δεύτερον μέρος, καί ἴσως τό τελευταίον.  Διότι δυστυχῶς ἥ τε καρδία καί φαντασία καταβληθεῖσαι ὑπό τοσούτων θλίψεων καί ἀπογοητεύσεων ἐλάχιστα ἤ οὐδέν ὑπόσχονται τοῦ λοιποῦ∙  ἄλλως καί αὐτή ἡ τοῦ βίου παρακμή οὑχ ἧττον συντελεῖ εἰς τό μετά τῆς Μούσης διαζύγιον, ἥτις ἀπαιτεῖ καρδίαν φλογεράν καί ζωηράν φαντασίαν. 

_________________________________________________________

Εισαγωγή στη ποιητική συλλογή «Φαντασία και Καρδία» του Παναγιώτη Γερ. Ματαράγκα

Φαντασία και Καρδία δευτέρα ἔκδοσις

1ο. Πρός τούς Ηπειρώτας 

   ΕΛEΓΧΟΣ